نقش در دسترس بودنِ مخاطبان در مصرف اخبار جعلی/ کفایت الله واحدی عضو فعال بنیاد جهانی سبزمنش

 در دوران معاصر فراوانی اطلاعات و اتصال دیجیتال، گسترش اخبار جعلی به عنوان یک چالش فراگیر و پیچیده ظاهر شده است (  Talwar et al, 2019). نگرانی‌ها پیرامون گسترش اخبار جعلی به ویژه در پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر افزایش یافته است. تحقیقات نشان داده‌اند درصد بالایی از اخبار جعلی که به مخاطبان می رسد به عنوان واقعی پذیرفته می شوند، به ویژه زمانی که حواس پرتی و وقفه ها نشان دهنده تجربیات کاربر با فناوری باشد. اطلاعات نادرست مفهوم گسترده‌ای را در برمی‌گیرد که عمدتاً مفهوم نادرست یا گمراه کننده است که به دنبال ایجاد ضرر یا منفعت است (Jang et al, 2018). اخبار جعلی به طور خاص به اطلاعات ارائه شده به عنوان اخبار واقعی با هدف تبلیغ دروغ و گمراه کردن خوانندگان برای سایر دستاوردها اشاره دارد ( Alonso-López et al, 2021).

در واقع انتشار محتوای نادرست یک پدیده اخیر نیست و به عصر پس از حقیقت مرتبط است که با شبکه‌های اجتماعی و ارتباط بیش از حد مشخص می‌شود و باعث ترویج انتشار محتوای نادرست از طریق رسانه‌های دیجیتال است (Basch et al, 2021). سازمان‌های خبری و شرکت‌های فناوری اقداماتی را برای سرکوب تولید و انتشار اخبار جعلی انجام داده‌اند (Owen, 2016). تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان‌دهنده آن است که مصرف اخبار جعلی همگام با مصرف اخبار واقعی افزایش یافته است.

اخیراً در سال 2012 محققان از «اخبار جعلی» به عنوان اصطلاحی استفاده کردند که به «نمایش روزانه» و «گزارش کولبر» اشاره دارد (Borden and Tew, 2007; Day and Thompson, 2012). امروزه این اصطلاح بیشتر به اطلاعات نادرست یا گمراه کننده‌ای اشاره دارد که شبیه به یک خبر مبتنی بر واقعیت به منظور تاثیرگذاری بر افکار عمومی یا حذف دلارهای تبلیغات دیجیتال ساخته شده اند.

نلسون و تانجانا (2018) در تحقیق که پیرامون اخبار جعلی در زمان انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در سال 2016 انجام دادند. در این برهه از زمان انتخاباتات بسیاری‌ها بیم از آن داشتند که «اخبار جعلی» به نیرویی با نفوذ در محیط رسانه‌های خبری آنلاین تبدیل شده است که عواقب ناگوار برای دموکراسی دارد. گفتمان‌ها و تلاش‌ها پیرامون اخبار جعلی فرض می‌کنند که اخبار جعلی به مخاطبان گسترده و حساسی می‌رسند که این اطلاعات را به منابع و دیگر مقایسه نمی‌کنند؛ اما نلسون و تانجانا استدلال می‎کنند که مخاطبان اخبار جعلی تعداد کمی از کاربران سنگین اینترنت را تشکیل می‌دهند، اکثر مصرف کنندگان اخبار همچنان به معروف‌ترین برند‌های خبری پایبند هستند. اصطلاح «اخبار جعلی» با سرعت قابل توجهی در همه جا رایج شده است؛ اما رسانه‌های خبری جعلی خاص در مقایسه با موسسات رسانه‌ای مانند CNN، نیویورک تایمز و فاکس نیوز نسبتاً مبهم هستند. الگوی مصرف اخبار جعلی منتهی به انتخابات نوامبر 2016 ایالات متحده نشان می‌دهد که بخش کوچکی از کل مخاطبان اینترنتی در سال 2016 از سایت‌های اخبار جعلی بازدید کرده‌اند. همچنان نمی‌توان قدرت تاثیر اخبار جعلی را دست کم‌گرفت و نقش رسانه‌های اجتماعی را در انتشار اخبار جعلی نادیده‌گرفت. با آنکه مخاطبان آن‌کم است، اما پیامدهای آن برای روزنامه‌نگاری و دموکراسی نامشخص است (Nelsin & Taneja, 2018).

تغییرات اساسی در معنای واژه «اخبار جعلی» از رویدادهای منتهی به انتخابات دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده ناشی می‌شود. نقش فزاینده SNS برای مصرف اخبار، تلاش تبلیغاتی روسیه برای تولید و گسترش اخبار جعلی در طول مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری 2016 و عادت برخی از نخبگان سیاسی به مشروعیت بخشیدن به اخبار جعلی با انتقال آن‌ها به دنبال کنندگان خود با استفاده از پلتفرم‌ها رسانه‌های اجتماعی مانند: فیسبوک و تویتر (Flood, 2016). این شرایط سبب آن شد که مردم نسبت به اخبار جعلی اعتماد خود را از دست دادند.

در دسترس بودن مخاطب:

در دسترس بودن مخاطب یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت در ارتباطات است، با شناخت بهتر مخاطب و در نظر گرفتن ویژگی‌های او می‌توان پیام را به شکل موثرتری منتقل کرد. درک انگیزه‌های مردم برای مصرف رسانه‌ها در نظر گرفتن در دسترس بودن مخاطب است. میزان زمانی که مخاطب برای استفاده از رسانه در اختیار دارد. مخاطبان تمایل دارند برنامه‌های تلویزیون را بر اساس در دسترس بودن آن‌ها انتخاب کنند تا تمایلات خود. «حتی زمانی که زمان بندی برنامه‌ها تغییر می‌کند، زمان خاصی که مخاطبان برای تماشای تلویزیون در نظر می‌گیرند تغییر نمی‌کند» (Taneja and Viswanathan, 2014). به نظر وبستر (2014) «رفتار مخاطب اغلب یک فرآیند دو مرحله‌ای است که در تصمیم برای استفاده از یک رسانه مقدم بر انتخاب محتوای خاص است» (Webster,2014). در محیط رسانه‌ای که مخاطبان استقلال بیشتری دارند و گزینه‌هاب ظاهراً نامحدود دارند آن‌ها همچنان محدود به زمانی هستند که برای استفاده از رسانه در اختیار دارند. محاسبه رفتار در دسترس بودن مخاطب اغلب درک ما از رسانه را پیچیده می‌کند به طور نمونه، بسیاری‌ها بر این باورند که با افزایش سن، مخاطبان اخبار تلویزیون را بیشتر و سرگرمی را کمتر تماشا می‌کنند و مخاطبان مسن‌تر نسبت به مخاطبان جوان‌تر تلویزیون بیشتر تماشا می‌کنند. مخاطبان با در دسترس بودن بیشتر کاربران رسانه‌های سنگین زمان بیشتری برای کاوش در پیشنهادات رسانه‌های مختلف دارند.

استفاده از اخبار آنلاین و مخاطبان اخبار جعلی:

در جهان امروز اخبار آنلاین یکی از مهم‌ترین منابع در دسترسی به اطلاعات روز هستند. استفاده از اخبار آنلاین مزایایی مانند؛ دسترسی سریع، بروز بودن، امکان ارائه جزئیات بیشتر و بهره‌گیری از چند رسانه را به همراه دارد. یکی دیگر از ویژگی‌های سیستم رسانه آنلاین این است که مخاطبان بیشتر در معرض محتوای محبوب‌تر قرار می‌گیرند. بنابراین شناسای اخبار جعلی حتی در برجسته‌ترین رسانه‌های خبری جعلی مانند؛ 70 News، Infowers به ندرت قابل تشخیص از نهادهای رسانه‌ای نیویورک تایمز و وال استریت ژورنال قابل تشخیص هستند. به هر اندازه که مخاطب در دسترس باشد بیشتر در معرض اخبار قرار می‌گیرد.

بنا بر اساس تحقیق نلسن و تانجانا که در سال ۲۰۱۸ انجام دادند مخاطبان واقعی سایت‌های خبری بیشتر از سایت‌های خبری جعلی هستند. همچنان نتایج تحقیق آن‌ها نشان داده است که مخاطبان آنلاین تمایل داشتند تا زمان بیشتری را با اخبار واقعی بگذارانند تا با اخبار جعلی. بیشترین استفاده کنندگان اخبار جعلی با استفاده از پلتفرم فیسبوک و گوگل هستند که بیشترین محبوبیت و استفاده را در میان مردم دارند. به همین اساس روزنامه‌نگاران، محققان و سیاست‌گذاران به طور یکسان در حال حاضر در مورد اثرات نامطلوب اخبار جعلی نگران هستند. این نگرانی‌ها ناشی از باورهای است که مخاطبانی که با اخبار جعلی برخورد می‌کنند، در معرض اخبار واقعی قرار نمی‌گیرند که آن‌ها را زیر سوال ببرند. با این حال نتایج به دست آمده از تحقیقات نشان می‌دهند که مخاطبان اخبار واقعی وفادارتر نسبت به مخاطبان اخبار جعلی هستند.

منابع:

• Alonso-López, N., Sidorenko-Bautista, P., & Giacomelli, F. (2021). Beyond challenges and viral dance moves: TikTok as a vehicle for disinformation and fact-checking in Spain, Portugal, Brazil, and the USA. Análisi (Bellaterra, Spain), 64(64), 65.
• Basch, C. H., Meleo-Erwin, Z., Fera, J., Jaime, C., & Basch, C. E. (2021). A global pandemic in the time of viral memes: COVID-19 vaccine misinformation and disinformation on TikTok. Human Vaccines & Immunotherapeutics, 17(8), 2373–2377.
• Flood B (2016) Mike Huckabee apologizes for sharing fake news about “liberal, Jewish” students. The Wrap, 18 November.
• Jang, S. M., Geng, T., Li, J.-Y Q., Xia, R., Huang, C.-T., Kim, H., & Tang, J. (2018). A computational approach for examining the roots and spreading patterns of fake news: Evolution tree analysis. Computers in Human Behavior, 84, 103–113.
• Jacob L Nelson & Harsh Taneja (2018). The small, disloyal fake news audience: The role of audience availability in fake news consumption. new media & society 2018, Vol. 20(10) 3720–3737
• Owen LH (2016) Dec. 15 Clamping down on viral fake news, Facebook partners with sites like Snopes and adds new user reporting. Niemanlab, 15 December.
• Taneja H and Viswanathan V (2014) Still glued to the box? Television viewing explained in a multi-platform age integrating individual and situational predictors. International Journal of Communication 8: 2134–2159.
• Talwar, S., Dhir, A., Kaur, P., Zafar, N., & Alrasheedy, M. (2019). Why do people share fake news? Associations between the dark side of social media use and fake news sharing behavior. Journal of Retailing and Consumer Services, 51, 72–82.
• Webster JG (2014) The Marketplace of Attention: How Audiences Take Shape in a Digital Age. Cambridge, MA: The MIT Press.