تماس: [email protected]
ادبیات و ادبیّت دو مفهوم استعلایی بوده و این کنش نیاکان در فراسوی افق تجربی شکل گرفته و اکنونیان بازتاب آن را زندگی می‌کنند. این دو، هم‌زمان اصطلاحاتی هستند که با وجود شباهت ظاهری، از نظر مفهومی و ساختاری تفاوت‌های قابل توجهی دارند. «برای این‌که بتوانید با گونه‌های ادبی مختلف آشنا شوید، ابتدا باید بدانید ادبیات چیست و به چه نوشته‌هایی می‌توان ادبیات گفت. تعریف کلی که از این واژه وجود دارد، شامل هر نوع اثر مکتوبی می‌شود. در حقیقت از گذشته تا به امروز از این کلمه برای تمامی سخنانی استفاده می‌شده که از سطح سخنان محاوره‌یی و روزمره فراتر بوده و مستقیماً احساسات خواننده را مورد هدف قرار می‌داده‌اند. این احساسات می‌تواند غم، شادی، عشق، هیجان، خشم و یا هر چیز دیگری باشد. در تعریف ملی و میهنی نیز ادبیات به تمام متن‌هایی اطلاق می‌شود که در تاریخ یک ملت ماندگار شده و نمود برجسته‌ای یافته‌اند.» این تفاوت‌ها را می‌توان به طور کلی به شرح زیر بیان کرد:
۱. ادبیات:
هدف اصلی ادبیات انتقال احساسات، تجربیات و داستان‌ها به خواننده است. ادبیات به دنبال ایجاد ارتباط عاطفی و هنری با مخاطب است.
ادبیات به مجموعه‌ای از آثار هنری گفته می‌شود که به زبان نوشته شده‌اند و شامل انواع مختلفی از نوشته‌ها، از جمله شعر، داستان، نمایش‌نامه، رمان و مقالات است. ادبیات به نوعی نمایان‌گر دستاوردهای فرهنگی و هنری یک جامعه در قالب زبان است و ممکن است به موضوعات، معانی و مضامین مختلف بپردازد. بنابراین، ادبیات یک حوزه‌ی بزرگ است که شامل آثار ادبی تولید شده توسط نویسندگان و شاعران می‌شود.
از منظر مفهومی، ادبیات به معنی مجموعه‌ای از متون است که از لحاظ زیبایی‌شناختی و معنا، به عنوان “ساحت ادبی” در نظر گرفته می‌شوند و تأثیرگذاری خاصی بر خواننده دارند.
۲. ادبیّت:
هدف ادبیّت بیشتر به زیباسازی و هنری کردن زبان مربوط می‌شود. ادبیّت می‌تواند در هر نوع متنی به کار رود تا آن را زیباتر و جذاب‌تر کند.
ادبیّت یا ادبی بودن یک مفهوم فلسفی-هنری است که به ویژگی‌های خاصی از زبان و متن اشاره دارد که آن‌ها را از دیگر انواع نوشتار متمایز می‌کند. به عبارت دیگر، ادبیّت به چگونگی شکل‌گیری و ساختار یک متن اشاره دارد که آن را به عنوان یک اثر ادبی برجسته می‌کند. این مفهوم به ویژگی‌هایی مانند زیبایی‌شناسی زبان، استفاده از استعاره‌ها، کنایه‌ها، تصویرسازی‌های ادبی و سبک خاص نویسندگی اشاره دارد.
در نقد ادبی، مفهوم ادبیّت بر این نکته تأکید دارد که یک متن به چه دلایلی و چگونه به عنوان یک اثر ادبی شناخته می‌شود و چه عناصری باعث می‌شود تا مخاطب آن را به عنوان یک اثر هنری تجربه کند.
تفاوت‌های اصلی
۱. حوزه‌ی مفهومی: “ادبیات” به معنای کلی شامل همه آثار ادبی است، اما “ادبیّت” به ویژگی‌ها و ساختارهای خاصی از یک متن که آن را به عنوان ادبیات معرفی می‌کند اشاره دارد.
۲. ساختار: ادبیات شامل تمامی اشکال نوشتاری (مثل رمان، شعر، نمایش‌نامه و غیره) است، در حالی که ادبیّت بیشتر به ویژگی‌های زیبایی‌شناختی و ادبی این آثار می‌پردازد.
۳. کاربرد: ادبیات به آثار نوشته شده اطلاق می‌شود، در حالی که ادبیّت به میزان ادبی بودن یک اثر و کیفیت زیبایی‌شناسانه آن توجه دارد. تعریف شیخ طبرسی را در باره ادب از مقاله دکتر دلارام بغدادی وام می‌گیرم که ایشان می‌گوید: «حفظ حدّ و اندازه هر چیزی و تجاوز ننمودن از آن را ادب گویند».
سميون دوبورا ادبيات را: «فعاليتی می‌داند كه به وسيله انسان‌ها صورت می‌گيرد تا جهان را بر آنان آشكار كند و اين آشكار كردن خود به منزله عمل است». همه‌ی ایماها و نگاهای معنادار و اشارات و تمثیل‌های مردم بومی یک جامعه به عنوان ادبیات بازر و غیر مکتوب آن جامعه محسوب می‌شوند. : دکتر علی‌پور دریایی در مورد ادبیات در مقاله‌ی تحقیقی خویش زیر نام ادبیات چیست می‌نویسد:: «ادبيات يكی از مهم‌ترين و اساسی‌ترين نيازهای روحی، فكری و معنوی بشر است كه كه قدمتی به ديرنگی عمر آدمی دارد و به دليل اهميت ويژه آن، از ديرباز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است».
همچنان برای ژان پل سارتر، فیلسوف و نویسنده فرانسوی، یکی از چهره‌های برجسته در حوزه فلسفه وجودگرایی (اگزیستانسیالیسم)، می‌گوید: «ادبیات یک کنش است. او اعتقاد دارد که نویسندگی، یک عمل تعهد‌آمیز است که نویسنده به واسطه آن، مخاطبان خود را به آگاهی، تفکر و تغییر اجتماعی فرا می‌خواند. از این منظر، نویسنده مسئولیت اخلاقی دارد تا با استفاده از زبان، واقعیت‌های جامعه را منعکس کند و در برابر بی‌عدالتی‌ها سکوت نکند».
به طور خلاصه، ادبیات به آثار نوشتاری هنری اشاره دارد، و ادبیّت به چگونگی و میزان ادبی بودن این آثار. نگاه نویسندگان مطرح جهان به قلمرو انگاره‌های کهن‌الگویی و اسطوره‌های فرهنگی، شاخصه‌های فربه و متجلی در ادبیات بودند که هستی و زمانه را تحت تأثیر قرار داده‌اند و این‌ها همه مشتقات بازر ادبیات و فرهنگ شمرده می‌شوند.
///
سرچشمه‌ها:
۱. ادب و ادبیات چیست، نوشته‌ی دکتر دلارام بغدای، (در گوگل)،
۲. ادبیات چیست، ژان پل سارتر، مترجم مصطفی رحیمی،
۳. ادبیات چیست، دکتر علی‌پور دریایی و سهراب سعیدی،
۴. جامعه‌شناسی در ادبيات، هدایت الله ستوده( ۱۳۸۷) تهران، آواي نور،
۵. مبانی نقد ادبی، مترجم فرزانه طاهری،
۶. اپلیکیشن لغت‌نامه‌ی معین،
۷. اپلیکیشن لغت‌نامه‌ی دهخدا،
منیر احمد بارش(عضو ارشد و اجرایی بنیاد جهانی سبزمنش)
