تماس: [email protected]
اهميت و جايگاه شورا در اسلام
شورا و مشورت آنچنان از اهمیت والایی برخوردار است که قرآن مجید یک سوره به نام به آن اختصاص داده است.
در اصل مشورت، ریشه قرآنی دارد، خداوند خطاب به رسول الله ص می فرماید : در انجام دادن امور با مؤمنان مشورت و تبادل نظر کن.
استبداد رای ، شخصیت را در توده مردم مى کشد و افکار را متوقف مى سازد، و استعدادهاى آماده را نابود مى کند، و به این ترتیب بزرگترین سرمایه هاى انسانى یک ملت از دست مى رود.
فَبِمٰا رَحْمَةٍ مِنَ اَللّٰهِ لِنْتَ لَهُمْ ، وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ اَلْقَلْبِ ، لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ ، فَاعْفُ عَنْهُمْ ، وَ اِسْتَغْفِرْ لَهُمْ ، وَ شٰاوِرْهُمْ فِی اَلْأَمْرِ؛ فَإِذٰا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اَللّٰهِ ، إِنَّ اَللّٰهَ یُحِبُّ اَلْمُتَوَکِّلِینَ
رحمت خداوند بر تو، تو را با مردم مهربان و خوش خوى گردانید اگر تندخو و سختدل بودى، مردم از پیرامون تو پراکنده مى شدند، پس از آنان درگذر، و براى آنان طلب آمرزش کن، با آنان مشورت کن، امّا آنچه خود تصمیم گرفتى پس در انجام آن توکّل بر خدا کن خداوند آنان که بر او تکیه و اعتماد کنند دوست می دارد.
موضوع مشاوره در اسلام با اهمیت خاصى تلقى شده ، پیغمبر اکرم ص با اینکه قطع نظر از وحى آسمانى آنچنان فکر نیرومندى داشت که نیازى به مشاوره نداشت براى اینکه از یکسو مسلمانان را به اهمیت مشورت متوجه سازد تا آن را جزء برنامه هاى اساسى زندگى خود قرار دهند، و از سوى دیگر، نیروى فکر و اندیشه را در افراد پرورش دهد، در امور عمومى مسلمانان که جنبه اجراى قوانین الهى داشت، نه قانونگزارى ، جلسه مشاوره تشکیل مى داد، و مخصوصا براى راى افراد صاحب نظر ارزش خاصى قائل بود، تا آنجا که گاهى از راى خود براى احترام آنها، صرفنظر مى نمود چنانکه نمونه آنرا در غزوه بدر مشاهده کردیم و مى توان گفت : یکى از عوامل موفقیت پیامبر ص در پیشبرد اهداف اسلامى همین موضوع بود.
در اصل شورا واژه عربی بوده که به معنای مشاوره و مشورت نمودن آمده، از جمله میتوان گفت شورا اظهار نظر خواستن از دیگران و دخالت دادن جمع نسبت به یک امر و پرهیز از تک رویی و استبداد می باشد.
شورا در لغت و در اصطلاح :
شورا در لغت به معنى مشورت کردن و نظر خواستن است که در عربى چیدن عسل از خانه زنبور را گویند،بنابراین شورا در اصل به معنى مکیدن زنبور از شیره گلها بوده، و کسى که با دیگران مشورت مىکند آراء نظرات آنان را دریافت مىکند، بهتر از فردی است که به تنهایی وارد عمل گردیده و تصمیم می گیرد.
همانطوریکه زنبور عسل با تلاش و جستجو گلها و گیاهان مناسب را شناسایى و سپس شیره آنها را مىمکد پس از آن در درون خود آن را پالایش و سپس به صورت عسل شیرین خارج مىسازد و انسان از آن استفاده مىکند، انسانها نیز افراد واجد شرائط را شناسائى و با آنها مشورت کرده و نظریات آنان را کسب نموده، سپس با مقایسه بین آنها بهترین رأى را تایید و مورد استفاده قرار میدهد، و لذا در تعریف اصطلاحى شورا و مشورت گفته اند: آگاهى از نظریات دانشمندان و خبره گان براى رسیدن به بهترین نظریه و رأى، نظرى که به صواب و حق نزدیک باشد.
با چه اشخاص میتوان مشورت کرد ؛
کسى را که انسان به عنوان مشاور خویش برمى گزیند، باید از ویژگى هاى شایسته اى برخوردار باشد از
جمله :
دانش وبصیرت ، آگاهی و خرد ؛ با دشمن عاقلت مشاوره کن، ولى از دوست نادانت بر حذر باش، بدون شک بهترین اشخاص براى مشورت، افراد عاقل، دانشمند، محتاط و با تجربه هستند.
از رسول اکرم صلى الله علیه و آله نیز نقل مى کنند که فرمود: «از عاقلْ رهبرى جویید تا به راه راست برسید و وى را نافرمانى نکنید که پشیمان مى شوید.
دین دارى و پرهیزکارى ؛ از هر فرد عاقلى نمى توان راهنمایى گرفت زیرا ممکن است او ما را تنها به خواسته هاى دنیوى رهنمون ساخته و از معنویات امور اخروى غافل سازد. ازاین رو افزون بر آنکه مشاور باید عاقل باشد، دین دار و پرهیزکار نیز باشد، پس باید در کارهاى خود با افراد خداترس مشورت نمایم، تا راه درست را بیایم.
باتجربه بودن و دوراندیشى ؛ بهتر است در کارهاى مهم زندگى، با افرادى که از بصیرت عمیق و دوراندیشى برخوردار اند، مشورت نمود، برای اینکه مشاور باید قدرت تفکیک میان حق و باطل را داشته باشد.
یقیناً در اینجا شورا برای ما دو موضوع را بیان می کند
اجتناب از خودمحورى و استبداد، خودکامگى و انحصارطلبى که نتیجه آن پیامدهاى از قبیل از دست دادن ارزشهاى انسانى، ندامت پشیمانی و دوم رسیدن به معرفت و آگاهى و غنا بخشیدن به اندیشه و فکر در پرتو کسب نظریات و دستیابى به توافق جمعى می باشد.
کسانیکه امر مشورت را در زنده گی رعایت می کنند از جمله هدایت شده گان اند و هیچگاه در سردی ها منجمد و در گرما نمی سوزند، چون که آنها از معنویت ،عقل و تکامل فردی در ابعاد متعدد برخوردار اند.
شورا و مشورت آنچنان از اهمیت والایی برخوردار است که قرآن مجید یک سوره به نام به آن اختصاص داده است.
در اصل مشورت، ریشه قرآنی دارد، خداوند خطاب به رسول الله ص می فرماید : در انجام دادن امور با مؤمنان مشورت و تبادل نظر کن.
و همچنان در وصف بندگان شایسته خود می فرماید : بندگان شایسته، کارشان شور و مشورت کردن است. از مهم ترین کارهای پیامبران، هدایت و ارشاد مردم بود، پیامبران در سایه مشورت با دیگران، سعی می کردند مشکلات آنان را برطرف کنند، اصلاً در معنا و مفهوم دین اسلام دین مشورت و ارشاد است.
در این باره پیامبر (ص) می فرماید : مشورت دری در مقابل هجوم پشیمانی و مایه ایمنی از سرزنش است.
خداوند ( ج ) در آیه می فرماید :
وَ الَّذینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَیْنَهُمْ وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ .
و آنان که امر خدایشان را اجابت کردند و نماز به پا داشتند و کارشان را به مشورت یکدیگر انجام می‌دهند و از آنچه روزی آنها کردیم انفاق می‌کنند..
مشورت قدرت تصمیم گیرى را بلند می برد ، فرصت هاى بهترى از تصمیم گیرى و شیوه هاى برخورد را به انسان مى بخشد و قدرت انتخاب و تصمیم گیرى او را بالا مى برده در نتیجه، به توانایى او در حل مشکلات و رسیدن به موفقیت مى افزاید.
رهایى از پشیمانى ؛ اگر انسان در انجام دادن کارهاى مهم با دیگران مشورت کند، حتى اگر در کارى شکست هم بخورد، کسى او را سرزنش نمى کند.
هر کس مشورت کند، اگر درست عمل کرد، تحسین مى شود و اگر اشتباه کرد، سرزنش نخواهد شد.
از بین رفتن غرور کاذب ؛ هنگامى که فردى با دیگرى مشورت مى کند، ناخواسته به این حقیقت اعتراف مى کند که اندیشه هایى بالاتر از اندیشه هاى او نیز وجود دارد، در نتیجه، از دام غرور و خودخواهی رها مى شود و فروتنى اختیار مى کند.
تقویت بنیان اعتماد به نفس ؛ بى گمان، از هدف ها و انگیزه هاى مشورت رشد و بالندگى شخصیت آنها و ایجاد یا تقویت حس اعتماد به نفس بوده تا بدین وسیله آنها را از توانایى درونى شان آگاه سازند.
پیشوایان دین بر اثر هم فکرى با پیروانشان، ذهن آنان را از غفلت مى رهاندند و بر گستره اندیشه و عقل شان مى افزودند.
مشاورین دارای خصوصیات ذیل اند :
افراد آگاه ، اشخاص آزاده و با ایمان ، و افراد با حسن نیت ، علاقمند و دلسوز….
مسلماً موضوع شورا فقط فرد نیست که انسان در مصالح فردى ملزم به مشورت باشد بلکه جامعه هم موضوع شورا است که در همه شؤون اجتماعى باید مشورت کرد.
دستور به مشورت
قرآن مىافزاید: اما هنگامى که تصمیم گرفتى قاطع باش و بر خدا توکل کن، زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد (فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ)
همان اندازه که به هنگام مشورت باید، نرمش و انعطاف به خرج داد، در موقع اتخاذ تصمیم نهایى باید قاطع بود. بنابراین، پس از برگزارى مشاوره و روشن شدن نتیجه مشورت، باید هر گونه تردید و دو دلى و آراء پراکنده را کنار زده و با قاطعیت تصمیم گرفت و این همان چیزى است که در آیه فوق از آن تعبیر به «عزم» شده است و آن تصمیم قاطع مىباشد.
ضمنا از این آیه استفاده مىشود که توکل باید حتما بعد از مشورت و استفاده از همه امکاناتى که انسان در اختیار دارد قرار گیرد
اصولا مردمى که کارهاى مهم خود را با مشورت و صلاح اندیشى یکدیگر انجام مى دهند و صاحبنظران آنها به مشورت مى نشینند، کمتر گرفتار لغزش مى شوند.
به عکس افرادى که : گرفتار استبداد راى هستند و خود را بى نیاز از افکار دیگران مى دانند،هر چند از نظر فکرى فوق العاده باشند،غالبا گرفتار اشتباهات خطرناک و دردناکى مى شوند.
از این گذشته استبداد رای ، شخصیت را در توده مردم مى کشد و افکار را متوقف مى سازد، و استعدادهاى آماده را نابود مى کند، و به این ترتیب بزرگترین سرمایه هاى انسانى یک ملت از دست مى رود.
به علاوه کسى که در انجام کارهاى خود با دیگران مشورت مى کند، اگر مواجه با پیروزى شود کمتر مورد حسد واقع مى گردد، زیرا دیگران پیروزى وى را از خودشان مى دانند و معمولا انسان نسبت به کارى که خودش انجام داده حسد نمى ورزد و اگر احیانا مواجه با شکست گردد زبان اعتراض و ملامت مردم بر او بسته است .
یکى دیگر از فوائد مشورت این است که انسان ارزش شخصیت افراد و میزان دوستى و دشمنى آنها را با خود درک خواهد کرد و این شناسائى راه را براى پیروزى او هموار مى کند و شاید مشورتهاى پیامبر ص با آن قدرت فکرى و فوقالعاده اى که در حضرتش وجود داشت ، بخاطر مجموع این جهات بوده است .
در حدیثى از پیامبر اکرم ص آمده است ، هیچ کس هرگز با مشورت بدبخت و با استبداد راى ، خوشبخت نشده است.
و نیز از پیامبر ص نقل شده که فرمود : هنگامى که زمامداران شما، نیکان شما باشند و توانگران شما سخاوتمندان و کارهایتان به مشورت انجام گیرد، در این موقع روى زمین از زیر زمین براى شما بهتر است (یعنى شایسته حیات و زندگى هستید) ولى اگر زمامدارانتان ، بدان ، و ثروتمندان ، افراد بخیل باشند و در کارها مشورت نکنید در این صورت ، زیر زمین از روى آن براى شما بهتر است.
شورا ستون فقرات یک نظم سیاسی است که
مهمترین ویژه گی یک حکومت مردمی بودن و مشاوره با مردم است، مشاوره با صاحب نظران، عاقلان باعث دریافت حقیقت و دوری از خطا و لغزش بوده که مشوره سبب رشد انسان می گردد و نبود آن شخصیت افراد را می کشد و رشد فرهنگ و اندیشه را متوقف نموده افراد جامعه را در تاریکی و ناآگاهی قرار میدهد.
بقای کشور که فاقد شورا و مشورت است در خطر سقوط است مشوره یکی از اسباب حیات جوامع و ترک آن سبب مرگ آن می شود.
شورا در زنده گی فردی و اجتماعی انسان نقش مهم و حیاتی را دارد، شورا یک اصل عقلانی و ذاتی است که به وسیله آن می توان جامعه را در موقعیت های بحرانی به خوبی اداره کرده و خودخواهی، تکبر ، جهل و نادانی را که از بزرگترین آفتهای فرهنگی و اجتماعی است از میان برداشت..
شورا مایه انس و صداقت ، عدالت و برابری، مواضع فکری و علوم آگاهی ، پرهیز از استبداد، دوری جستن از خود محوری، رشد اندیشه و تفکر و از میان رفتن روحیه بی تفاوتی و انزواگرایی می گردد.
امیدوارم خداوند متعال به فرزندان امت مسلمه توفیق عنایت بفرماید تا از این نعمت بزرگ قرآنی برای باز نمودن درب های رحمت و باز ساختن گره های کور استفاده عقلانی نموده ، در انجام رسالت که در پیشگاه خالق هستی دارند نصرت پروردگار شامل حالشان گردد. .
آمین یا رب العلمین .
برادر شما عبدالرووف توانا
۷ سرطان ۱۴۰۱
