تماس: [email protected]
بازتاب عاشورا در شعر فارسی
به گزارش روابط عمومی «بنیاد جهانی سخن گستران سبزمنش»، کانون ادبی سلام با همکاری سرای محله هفت حوض نارمک، روز۱۱مرداد/اسد ۱۴۰۱، ویژه برنامه ای با سوژه شعر آیینی/ عاشورایی برگزار کرد. سخنران اصلی این برنامه، پروفسور سیدحسن امین، فیلسوف، حقوقدان و ادیب، استاد تمام صاحب کرسی دانشگاه گلاسگو کلدونین و عضو موسس و دبیرکل علمی پژوهشی بنیاد جهانی سبزمنش بود که به تفصیل در باره شعر و جایگاه آن در حوزه تمدنی ایران یا ایران بزرگ فرهنگی، انواع و اقسام شعر متعهد، آرمانی، دینی، آیینی و در نهایت عاشورایی با تقسیم بندی دقیق منطقی سخن گفت.
از حواشی این همایش، حضور پررنگ بانوان و تکیه بر حقوق زنان بود، زیرا که:
اولا، دبیر کانون ادبی سلام خانم صغری دلداده بارانی و مدیر سرای محله هفت حوض نارمک خانم سهیلا افشار هردو از بانوان فرهیخته و فعالان فرهنگی و اجتماعی ساکن در شرق تهران بودند.
ثانیا، در طول این برنامه، با وجود استادان و شاعران نام آشنای حاضر، چندین تن از خانم ها هم اشعار خود را قرائت کردند که از جمله خانم صبا کاشانی در شعر کلاسیک و خانم بتول قلمی ( نیکو) در سبک نو اشعار عاشورایی خود را به نحو احسن دکلمه کردند و دو تن از خانم های جوان تر که شعر آیینی و عاشورایی نداشتند، از عهده قرائت شعرهای غنایی خود به خوبی و با اعتماد به نفس برآمدند.
ثالثا، پروفسور امین که رکورددار هدیه کتاب در ایران است، جمعا سی جلد کتاب « آشنایی با فرهنگ ایران» از انتشارات دایره المعارف ایرانشناسی را برای اهدا به حاضران در این ویژه برنامه، آورده بود که آن هم تالیف دکتر یو گوی لی یک بانوی ایرانشناس اهل چین و رئیس دپارتمان زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه مطالعات خارجی پکن در جمهوری خلق چین با دو مقدمه به قلم پروفسور حسن امین رئیس دایره‌المعارف ایرانشناسی و دکتر غلامرضا ستوده معاون موسسه لغت نامه دهخدا بود.
رابعا، پروفسور امین تاکید کرد که کتاب های اهدایی وی باید بر اساس تبعیض مثبت، اول به خانم ها هدیه شود و اگر اضافه آمد، مازاد خانم ها به آقایان داده شود.
در این همایش ادبی قبل از سخنرانی پروفسور امین، شاعران مطرح کشورمان از جمله دکتر داودرضا کاظمی استاد دانشگاه چمران اهواز به ارایه آثار خود در شعر عاشورایی پرداختند. دکتر کاظمی یک غزل و یک چهارپاره پیوسته در ژانر شعر عاشورایی خواند که با استقبال حاضران مواجه شد. وی ضمن ابراز خوشوقتی از حضور پروفسور امین، رباعی زیر را که فی المجلس و به بدیهه خطاب به پروفسور ساخته‌بود، به او تقدیم کرد:
ای حاصل جمع دانش و شیدایی
این گونه تو در حساب من می آیی
تقسیم تو بر عشق مساوی شده با
یک روح زلال، ضرب در زیبایی
پس از دکتر کاظمی، دکتر علی مظفر در نوبت شعر خوانی بود که با تأخیر وی، استاد سید ابوالقاسم میر محمدی میگونی متخلص به شهاب(متولد ۱۳۳۷) برای شعرخوانی دعوت شد.
مجموعه اشعار میرمحمدی میگونی، با عنوان « گلگشت خیال» در بهار ۱۴۰۱ با مقدمه پروفسور امین به اهتمام انتشارات فرادید به مدیریت شاعر و نویسنده معاصر کاظم جیرودی مدیر انجمن شمیرانی ها به چاپ رسیده است، برای شعرخوانی ، این شاعر، با ارائه کتاب تازه چاپ‌خود که در صفحه ۱۸ آن هم از پروفسور امین تجلیل و تقدیری سزاوار کرده است، قبل از شعرخوانی خود، پروفسور امین را «افتخار ایران، امید ایران و امین ایران» خواند و سپس مناسب مجلس، شعری وزین و دلنشین در ژانر آیینی و عاشورایی از دفتر اشعار خود را برای حاضران برخواند. از دیگر شاعران معاصر که شعر آیینی خود را قرائت کردند، محمد مهدی آقاسی، برادر بزرگتر شاعر نامور و پرآوازه آیینی ایران، زنده یاد محمدرضا آقاسی (سراینده « شیعه نامه» از شاگردان مهرداد اوستا و یوسفعلی میرشکاک)، بود که اجرای خوب او با صدای رسا مورد توجه قرار گرفت.
آنگاه شاعر و ترانه سرای جوان معاصر محمد قدیمی که مجری گری این همایش ادبی موفق را برعهده داشت، پروفسور امین را برای ایراد سخنرانی به پشت تریبون دعوت کرد و استاد امین طی سخنرانی عالمانه خود چنین گفت:
شعر، هنر ملی ماست و چه بنا به تعریف منطقی به عنوان «کلام مخیل» و چه با تعریف ادبی به عنوان « کلام موزون مقفی»، از جهت شکلی و محتوایی دارای اقسام و انواع مختلف است. حالا یکی از این تقسیمات بر پایه این « مقسم» است که شعر یا دارای تعهد است یا هنر برای هنر است. شعر تعهد هم یا ایدئولوژیک غیر دینی است مثل سوسیالیستی و اومانیستی از قبیل اشعار ابوالقاسم لاهوتی یا اشعاری که در نشریه چلنگر در تهران یا نشریه آهنگر در لندن به وسیله اعضای حزب توده با محوریت عقاید مارکسیسم_لنینیسم منتشر می شد، یا دینی است مثل گاتای زرتشت یا مزامیر مانی در ادبیات ایران باستان یا شعر در دیگر ادیان بشری ( مانند داستان یوذاسف و بلوهر در بودیسم) یا ادیان الهی ( مانند داستان یوسف و زلیخا).
حال در سنت ادیان ابراهیمی به زبان های مختلف از جمله عبری، لاتین و زبان های اروپایی راجع به ادیان کلیمی و مسیحی اشعار فراوان داریم. حتی به فارسی هم ایرانیان کلیمی، مسیحی و مسلمان بر اساس آموزه ها و روایات ادیان ابراهیمی پیش از اسلام شعر گفته اند که قصیده ترسائیه خاقانی نمونه برجسته آن است و دکتر قمر آریان پایان نامه دکتری ادبیاتش را «چهره مسیح در ادبیات فارسی» انتخاب کرده بود.
در حوزه اسلام هم از زمان حیات پیامبر سرایش شعر به عربی در مدح پیامبر با فتح مکه با قصیده مغز بن مالک شروع شد و سپس مدایح خلفا و پیشوایان اسلام شروع شد. در سنت شیعی، فرزدق در مدح اما سجاد، کمیت اسدی و سید حمیری در مدح امام صادق و ابونواس و دعبل در مدح امام رضا شعر ساختند
در فارسی اهل سنت به فضایل خوانی خلفا و شیعیان به مناقب خوانی اهل بیت پرداختند.
شعر آیینی شیعی، یا حماسی با محوریت مناقب امام علی است مثل علی نامه، خاوران نامه، مختارنامه، یا تراژدی با محوریت مصائب امام حسین مثل گنجینه اسرار عمان سامان، زبده اسرار صفی علیشاه یا دواوین جوهری و جودی .
امین افزود که من خود بر نزدیک ده کتاب شعر آیینی مقدمه نوشته ام که نخستین آنها بانوان « جانفشانی از مدینه تا به شام»، مجموعه اشعار مذهبی فارسی و ترکی اثر مرآت ابهری در ۱۳۸۳ به وسیله انتشارات آفرینش منتشر شد. یکی دیگر از آنها اشعار مذهبی دکتر نصرت الله کاسمی وزیر مشاور کابینه دکتر منوچهر اقبال و دبیرکل حزب ملیون و از رجال قدر اول علمی، ادبی و سیاسی عصر پهلوی است. از دیگر این کتاب ها، مجموعه اشعار شادروان حاج علی آهی رئیس جامعه مداحان و بنیاد دعبل است که من به خواهش فرزند دانشمند او زنده یاد استاد حسین آهی مقدمه ای بر آن نوشتم و دیگری ترنم کوثر اثر محمد قولی نیاز ( کوثر) که مقدمه آن را به خواهش ناشر (مهندس محسن میقانی مدیر انتشارات بعثت یادگار استاد فخرالدین حجازی، خطیب مذهبی و نماینده اول تهران در اولین دوره انتخابات مجلس شورا) و پایمردی حاج آقا علیرضا نهادی مدیر مکتب الذاکرین نوشتم.
