تماس: [email protected]
عید فطر و هلال ماه شوال همواره از مضامینی بوده است که شاعران بزرگ فارسی در آثارشان از آن بهره برده‌اند و ابیاتی بدیع را سروده‌اند.
عید فطر یکی از مهم‌ترین اعیاد و مناسبات دینی است که همواره در طول تاریخ مورد توجه بسیاری از شاعران بوده است و اشعار و ابیات زیادی در وصف آن سروده شده که هر کدام منظر و پنجره‌ای متفاوت است به این عید بزرگ و به جرات می‌توان گفت که یکی از پرتکرارترین موتیف‌های شعر فارسی به شمار می آید.
آشناترین بیتی که بر ذهن و زبان ما درباره عید فطر نقش بسته است شعر معروف »عید رمضان آمد و ماه رمضان رفت، صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت«است.
شاعرانی نظیر حافظ، سعدی، مولوی، مسعود سعد، صائب تبریزی، بیدل و سنایی به این روز عظیم توجه داشته و اشعاری ناب در این خصوص سروده‌اند.
حال مروری خواهیم داشت بر مهم‌ترین ابیاتی که شاعران ما درباره عید سعید فطر سروده‌اند.
لسان الغیب و نگاه عارفانه و عاشقانه به عید فطر:وقتی از مفاهیم دینی و عرفانی سخن به میان میاید نمی توان از حافظ شیرازی نامی نبرد و سخنی نگفت، شاعری که همواره با برگرفتن از مفاهیم عرفانی و عاشقانه اشعار زیادی را در باب اعیاد مذهبی سروده است که عید فطر هم از جمله است.
تصویر زیبا و شاعرانه ای که حافظ از هلال عید فطر خلق کرده است به این شرح است:
»عید است و آخر گل و یاران در انتظار، ساقی به روی شاه ببین ماه و می بیار/ دل برگرفته بودم از ایام گل ولی، کاری بکرد همت پاکان روزه دار« او همچنین غزل دیگری را درباره عید فطر با این مطلع سروده است: »روزه یک سو شد و عید آمد و دل ها برخاست/ می زخمخانه به جوش آمد و می باید خواست« در بیت دیگری سروده حافظ چنین آمده است: حافظ منشین بی می و معشوق زمانی/ کایام گل و یاسمن و عید صیام است.«
عید فطر در منظر مولانا جلال‌الدین بلخی:
مولانا شعرهای بسیاری در خصوص ماه مبارک رمضان و عید سعید فطر دارد و این اشعار را با طرب خاصی بیان می کند که در ادامه می‌خوانیم: عید آمد و عید آمد و آن بخت سعید آمد/ برگیر و دهل می زن، کان ماه پدید آمد» .بگذشت مه روزه، عید آمد و عید آمد، بگذشت شب هجران، معشوق پدید آمد/ آن صبح چو صادق شد، عذرای تو وامق شد، معشوق تو عاشق شد، شیخ تو مرید آمد«
فرمانروای ملک سخن (سعدی): پس از مولوی، می توان از سعدی به عنوان شاعری که نگاهی طرب انگیز به عید فطر داشته است نام برد که نمونه ای از آن را می خوانیم.
»ماه فرخنده روی بر پیچید و علیک السلام یا رمضان/ الوداع ای زمان طاعت و خیر، مجلس ذکر و محفل قرآن/ مُهر فرمان ایزدی برلب، نفس در بند و دیو در زندان«. او همچنین در شعری دیگر هلال عید را به استعاره از هلال آبروی معشوق می گیرد و اینچنین می گوید: »هر که را خاطر به روی دوست رغبت میکند، بس پریشانی بباید بردنش چون موی دوست/ دیگران را عید اگر فرداست ما را ز این دهست، روزه داران ماه نو بینند و ما ابروی دوست.«
عید فطر از منظر پدر شعر عرفانی فارسی:
سنایی از نگاه بسیاری از ادیبان پدر شعر عرفانی فارسی است و بسیاری از مفاهیم و مضامین بلند اخلاقی و عرفانی در اشعارش نمود دارد که ماه رمضاه و عید فطر هم از آن جمله هستند که در ادامه چند بیت را می خوانیم که سنایی در آن از اندوه اتمام ماه رمضان سروده است: ای ماه صیام ار چه مرا خود خطری نیست/ حقا که مرا هم‌چو تو مهمان دگری نیست
از درد تو ای رفته به ناگه ز بر ما/ یک زاویه‌ای نیست که پر خون جگری نیست
آن کیست که از بهر تو یک قطره ببارید/ کان قطره کنون در صدف دین گهری نیست.«
مسعود سعد در باب عید فطر:
مسعود سعد سلمان از شاعران و عرفای نیمه دوم قرن پنجم و نیمه اول قرن ششم به شمار می آید که مدت طولانی از عمر خود را در زندان سپری کرد و در همان دوران اشعاری با عنوان حبسیه سرود که عامل شهرت اوست.
او در یکی از همین اشعار به تهنیت عید فطر پرداخته است: »رسید عید و ز ما ماه روزه کرد گذر/ وداع باید کردش که کرد رای سفر/ به ما مقدمه عید فر خجسته رسید/ براند روزه فرخنده ساقه لشکر/ برفت زود ز نزدیک ما و نیست شگفت/ که زودتر رود آن چیز کو گرامی‌تر.«
بیدل دهلوی و هلال آخرین روز ماه شوال:
هلال ماه شوال یکی از پرتکرارترین مضامینی مورد اقبال شاعران فارسی که محوریت عاشقانه دارد و هلال ماه را به جلوه ای از معشوق می داند.
مانند بیدل دهلوی که در رباعی اینچنین می‌گوید:
»عید آمده هر کس پی کار خویش است، می نازد اگر غنی و گر درویش است/ من بی تو به حال خود نظرها کردم/ دیدم که هنوزم رمضان در پیش است.«
صائب تبریزی: صائب تبریزی معروف ترین چهره سبک هندی در ادبیات فارسی است که رمضانیات یکی از زیباترین آثار به شمار می رود. او گاه از رمضان فقط به عنوان یك مضمون استفاده كرده است و البته هرگز رمضان را كوچك نشمرده است.
»تا كدامین دل بیدار مرا دریابد/ چون شب قدر نهان در رمضانم كردند«
یا بیتی دیگر: »گرچه دست ستم زلف دراز است خطش/ چو شب قدر شفیع رمضان خواهد شد.«
قیصر امین پور و شعری ماندگار:
در آخر و پس از مرور مهم ترین اشعار سروده شده درباره عید سعید فطر، خالی از لطف نیست که یکی از آثار به یاد ماندنی شاعر معاصر ایرانی قیصر امین پور را هم مرور کنیم که بارها و بارها در محافل مختلف خوانده شده است.
»عید است و دلم خانه ویرانه ، بیا/ این خانه تکاندیم ز بیگانه، بیا
یک ماه تمام مهیمانت بودیم/ یک روز به مهمانی این خانه بیا.«
