تماس: [email protected]
مراسم یادبود چهره فرهنگی ملی استاد فرزانه زنده یاد *دکتر ناصر تکمیل همایون* در سالن اجتماعات پژوهشگاه علوم انسانی در ۲۹ آبان با شرکت انبوهی از همکاران، همرزمان، دانشجویان و همراهان او برگزار شد. من نیز با تعهد اخلاقی به رغم همه مشغله باید در این مجلس حضور می داشتم. لذا وقت قبلی برای مصاحبه تلویزیونی راجع به استادم علامه حسن زاده املی را از دفترم در صبح به غروب در مجمع فلاسفه ایران انداختم و برای عرض تسلیت و دلداری به بانوی بزرگوار استاد و فرزند ارجمند هنرمندشان نادر تکمیل همایون خودم را به آن نشست در پژوهشگاه علوم انسانی رساندم و چون نتوانستم مطلبی را که آماده کرده بودم، ارائه دهم، اکنون ضمن گزارشی از آن مجلس محتشم، به این دوست فاضل و دانشمند از دست رفته با ذکر خاطراتی ادای دین می کنم.
سخنرانان نشست پژوهشگاه عبارت بودند از: *دکتر باقر ساروخانی* (استاد دانشکده ی علوم اجتماعی)، *دکتر الهیار خلعتبری*(استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی)، *دکتر حمید تنکابنی*(رئیس و عضو هیئت علمی پژوهشگاه)، *دکتر احمد کتابی* (استاد بازنشسته پژوهشگاه)، *دکتر احمد سمیعی گیلانی* (عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، *دکتر آندرانیک سیمونیان* (استاد پیشکسوت زبان و ادبیات ارمنی) و دیگر عزیزان که هر یک از منظری به ذکر فضایل و کمالات تکمیل همایون پرداختند و فضل و فضیلت و و خدمات علمی و فرهنگی این چهره موفق فرهنگی، پژوهشی و دانشگاهی را به حق ستودند. اما جای سخنرانی یک تن از همسنگران تکمیل همایون در نهضت ملی که سوابق او را در جبهه ملی و حزب ملت ایران و همراهی اش با داریوش فروهر و ابوالحسن بنی صدر و البته با حسن حبیبی و صادق قطب زاده و اشباه و اقران انان را بازگو کند، خالی بود. نامزد این سخنرانی در خصوص ابعاد زندگی سیاسی و سیاست ملی گرایانه تکمیل همایون من بودم که به عنوان عضو هیئت رهبری و اجرایی جبهه ملی سامان پنجم و رئیس هیئت اجرایی و عضو کمیسیون سیاسی چبهه ملی سامان ششم و ارتباطات دیرپای مشترک با او می توانستم از عهده تبیین این بخش از فعالیت های او برآیم. اما با کمال ناباوری با حضور جمعی از اعضای جبهه ملی هر دو سامان پنجم و ششم که خود نماد اتحاد و اتفاق معنوی هر دو سامان بود، بعضی سخنرانان محافظه کار گفتند و شنیدیم که تکمیل همایون هیچ وجه سیاسی و کنش‌گری اجتماعی ملی نداشته است! دروغی بزرگ که مرا شگفت زده کرد.
تکمیل همایون یک شخصیت چند بعدی و چند وجهی بود. یکی از ابعاد حیات وی، بعد سیاسی اش بود. کسی می تواند با این بعد، موافق یا مخالف باشد. اما انکار این بعد درست نیست.
از نگاه من تکمیل همایون یک دانشمند میان رشته ای بود که با داشتن دو دکتری از سوربن در دو رشته جامعه‌شناسی و تاریخ، درایت کافی و شناخت وافی در علوم اجتماعی ( جامعه شناسی) و علوم انسانی ( تاریخ) و رشته های همسو و همسایه با آنها را یافته بود و در نتیجه در سپهر گسترده ایران شناسی از جمله تاریخ، جامعه، سیاست، دین، فرهنگ و جغرافیای سیاسی ایران حرفی برای گفتن داشت. به همین دلیل، سردبیر مجموعه « از ایران چه می دانم؟» دفتر پژوهشهای فرهنگی دکتر حسن خوشنویس بود که به خواهش و سفارش او سی چهل تن از استادان مختلف نگارش بیش از پنجاه کتاب متنوع در ایران شناسی را در این مجموعه بر عهده گرفتند. خود او نوشتن پنج شش عنوان از جمله خلیج فارس را متعهد شد و من هم به پایمردی او دو کتاب در زمینه نهاد دادرسی و دادگستری و دیوان استیفا را تألیف و چاپ کردم.
از کارهای دیگر مشترک ما تالیف دایره المعارف ایران یا دانشنامه ایران زمین بود که مدیریت علمی عام آن بر عهده دکتر علی بلوکباشی بود و دکتر تکمیل همایون مدیر بخش تاریخ آن و بنده مدیر بخش حقوق و علوم اسلامی آن بودم. این کار که بنا بود به صورت یک دایره المعارف کامل از سوی سازمان ارتباطات چاپ شود، پس از چندین سال زحمات مشترک ما، به عنوان طرحی ملی به کتابخانه ملی واگذار شد و به اهتمام دکتر علی صادق زاده وایقان و همکاران ایشان در کتابخانه ملی در فضای مجازی منتشر شد. این کار موجب گله دوستان از سازمان ارتباطات و واسطه این ارتباط دکتر کیومرث مهدوی شد. ایضا، درس های ایرانشناسی تکمیل همایون در بنیاد ایرانشناسی دکتر حسن حبیبی در مقطعی قطع شد و به دلخوری انجامید.
از دیگر خدمات مشترک من و تکمیل همایون همکاری مستمر و بی چشم داشت تکمیل همایون در دادن مقاله به مجله حافظ و ارزانی داشتن فیض حضور در انجمن ادبی ایران و انجمن هم اندیشان ایران فرهنگی هر سه به مسئولیت من بود. من نیز مکرر به خواهش او به عنوان استاد داور در پایان نامه های دانشجویان پژوهشگاه علوم انسانی بی مزد و منت افتخار خدمت به علم و معرفت داشتم.
اما حضور او در حزب ملت ایران به رهبری داریوش فروهر، قولی مستند و غیرقابل انکار است. حتی پس از قتل فروهران در قتل های زنجیره ای، وی و شادروان خسرو سیف که حزب را سرپرستی می کرد، مکرر دونفره به دفتر ماهنامه حافظ می آمدند که عکس آن دو در کنار دیگر دوستان از جمله سرلشکر فربد عضو هیئت رهبری جبهه ملی در دفتر ماهنامه، در مجله به چاپ رسیده است.
تکمیل همایون پس از انقلاب هم از معاونان دکتر پرویز ورجاوند سرپرست وزارت فرهنگ و هنر ادغام شده در وزارت فرهنگ و ارشاد به وزارت ناصر میناچی بود و هم مشاور بنی صدر رئیس جمهور بود و در قضیه فرار بنی صدر نیز موجبات اختفای او را قبل از پرواز مخفیانه به پاریس فراهم کرده بود و به این دلیل به اعدام محکوم شد. آینه چیزی نیست که انکار شدنی باشد.
لاری، سلوک تکمیل همایون با دانشجویان نه تنها کریمانه و بزرگ منشانه همانند استادان متقدم بزرگوار نسل پیشین ما امثال دکتر غلامحسین صدیقی، دکتر یحیی و دکتر اصغر مهدوی، آقا محمد سنگلجی و دکتر سیدحسن امامی بود که ما آنان را درک کردیم و از هرکدام خاطراتی داریم. او برای شاگردان یک مربی دلسوز و به مثابه یک پدر مهربان و برای همکاران و دوستان که من هم افتخار همراهی و همکاری او را داشتم یک رفیق شفیق و دوست صمیمی و بی غل و غش بود. روحش شاد و یادش گرامی و راهش پررهرو باد.
تصویر از راست: پروفسور حسن امین. دکتر ناصر تکمیل همایون، رضا بنفشه‌خواه و محمود رفیعی یادها
