معرفی مختصر شاعران معاصر/ دکتور شفیقه یارقین دیباج(عضو ارشد بنیاد جهانی سبزمنش)

شفیقه یارقین “دیباج” در مرکز ولایت سرپل در یک خانوادهٔ روشنفکر و تحصیل کرده به دنیا آمد. پدرش میرزا محمد قاسم قاضی‌زاده شاعر، وکیل پارلمان در دورۀ هفتم شورای ملی افغانستان، شهردار شهر سرپل و کارمند عالی‌رتبۀ وزارت معادن و صنایع افغانستان و از تحصیل یافته‌گان دورۀ رشدیۀ زمان امیر امان الله خان بود. پدر بزرگش قاضی محمد اسماعیل و اجداد پدری اش از ۱۳ٓ نسل قاضی شهر سرپل بودند. مادرش بانو “محترمه” خانم خانه‌دار و دختر “ایشان نذر خان” از افراد سرشناس و محترم اولوسوالی صیاد سرپل بود. شفیقه فرزند اول پدر و مادرش  بود، اما تربیتش را همسر نخست پدرش بانو “تاجور” دختر تاجرباشی “ناربای” خان، که زنی بسیار محترم، مدبر و مهربان بود، به عهده داشت.

شفیقه هنوز سه سال داشت که خانواده اش از سرپل به شهر مزار شریف کوچیدند. او، تا صنف ششم در لیسهٔ سلطانه رضیه در شهر مزار شریف درس خواند و از صنف هفتم بنا بر تغییر محل کار پدرش به کابل، در لیسهٔ رابعۀ بلخی درسهایش را ادامه داد تا این که در سال ۱۳۵۱ / ۱۹۷۲م. با اول نمره گی دورهٔ لیسه را به پایان رسانید و پس از سپری کردن امتحان کانکور و اخذ نمرهٔ عالی (۳۳۵ نمره) در دانشکدهٔ دلخواهش دانشکدۀ ادبیات و علوم بشری دانشگاه کابل در رشتهٔ ژورنالیزم ادامهٔ تحصیل داد و در ۱۹۷۶م. دانشگاه را با درجۀ اعلی تمام کرد. 

درجهٔ تحصیل نهایی او دكتورای زبان و ادبیات است که  در ماه فبروری سال ۱۹۹۹ میلادی در انستیتوت زبان و ادبیات میر علیشیر نوایی اكادمی علوم جمهوری اوزبیكستان دفاع کرد و دیپلوم PhD خود را به دست آورد.

 

وظایف  رسمی:

شفیقه یارفین دیباج از سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۹۰/ ۱۹۷۷-۲۰۱۳ م. در این پست ها کار کرده است:

معین مسلکی وزارت امور زنان (معاون وزیر)، مدیر برنامه های ادبی رادیو تلویزیون ملی و در عین زمان تهیه کننده و گویندۀ برنامه های ادبی، عضو علمی و رییس یكی از شعبات اكادمی علوم افغانستان، در بست فوق رتبه با حفظ حقوق كدر علمی اكادمی علوم به حیث ریس عمومی نشرات و تبلیغات مجلس سنا و در عین زمان مدیر مسؤول مجلۀ ماهانۀ «سنا» و گوینده و تهیه كنندۀ برنامۀ هفته‌گی «صدای سنا» در رادیو و تلویزیون ملی افغانستان، رییس شورای اسلامی زنان جوزجان و  همزمان با آن  استاد در انستیتوت پیداگوژی میر علیشیر نوایی جوزجان، مشاور فرهنگی ولایت جوزجان، رییس امور تربیتی وزارت معارف و در عین زمان مدیر مسؤول مجلۀ «تربیت»، رییس شورای علمی وزارت معارف و مشاور نصاب تعلیمی، آموزگار (در آغاز کار برای مدت یک سال)، نمايندهٔ مردم در چند لویه جرگه، از تسلط طالبان اول بر شمال افغانستان تا ایجاد حکومت موقت (۲۰۰۰م.) در مهاجرت عضو ارشد علمی اکادمی علوم اوزبیکستان.

 

حالت مدنی:

او با طنزنویس و پژوهشگر نامدار افغانستان محمد حلیم یارقین ازدواج كرده و دارای یك دختر به نام ویدا (شاعر و آهنگساز) و دو پسر به نام‌های سنجر و ارسلان و پنج نواسه به نامهای آيلين، آلتای، سومر، اینجو و اوزه‎ل میباشد و در حال حاضر در پایتخت کشور سویدن زنده گی می‌کند.

 

شفیقه یارقین شاعر، داستاننویس، پژوهشگر و مترجم ادبی است که از سال ۱۳۵۷/ ۱۹۷۸م. تا حال شعرها، داستان ها، ترجمه ها، مقاله‌ها، رساله‌ها، کتاب‌ها و مصاحبه‌هایش در مجله‌های معتبر علمی افغانستان، اوزبیکستان، تاجیکستان، ایران، اتریش، ایتالیا، و نشرات برون مرزی چاپ شده است. 

 

جوایز و مکافات:

او به خاطر فعالیتهای علمی- ادبی و اداری اش جوایز، مدال‌ها، نشان‌ها، ترفیعات فوق العاده، تقدیرنامه‌های درجه اول و مکافات نقدی گرفته است که مهم ترین های شان قرار ذیل است:

۱) جایزهٔ بین المللی دكتور محمد معین در سال 1390 از کشور جمهوری اسلامی ایران،

۲) مدال عالی دولتی افغانستان “ملالی” در سال 1390،

۳) مدال عالی دولتی افغانستان “غازی میر بچه خان” در سال 1389،

۴) جایزۀ بهترین کتاب سال 1387 از کشور جمهوری اسلامی ایران برای کتاب فرهنگ دو جلدی اوزبیکی به فارسی، 

۵) جایزه و مدال مطلای فوند بین المللی بابر از کشور جمهوری اوزبیکستان در سال 1999،

۶) جایزۀ “آزادی” مجتمع جامعۀ مدنی افغانستان “مجما” در سال 1386،

۷) جایزهٔ صلح سیمرغ از سوی بنیاد بین المللی میراثهای فرهنگی آسیا «آرمانشهر» در سال ۲۰۱۹،

۸) جایزه و دیپلوم مقام دوم قصهٔ کودک از مسابقهٔ آنلاین «بنیاد بین المللی استعدادهای جهان» در جمهوری قزاقستان در  اول جون سال ۲۰۲۰،

۹) جایزۀ ادبی “حکیم ناصر خسرو بلخی”، جمهوری دموکراتیک افغانستان

۱۰) دو جایزۀ مطبوعاتی وزارت اطلاعات و فرهنگ، چند مدال صداقت، دو نشان افتخار، ترفیعات فوق العاده، تقدیرنامه های درجه اول و تعدادی تحسین نامه از سوی دولت جمهوری دموکراتیک و جمهوری اسلامی افغانستان.

 

شناسایی بین المللی:

تلویزیون سرتاسری ملی آلمان از کار و فعالیتهای  دکتور شفیقه یارقین در سال ۱۹۹۶ فلم کوتاه مستند تهیه و بیش از ده بار از شبکه ماهواره یی جهانی خویش نشر کرده است.

 

شفیقه یارقین به زبان دری، پشتو و اوزبیکی تسلط کامل دارد. (به زبان دری و اوزبیكی شعر، داستان، مقاله، رساله و کتاب و به زبان پشتو شعر و مقالات پژوهشی و علمی نوشته است كه تعداد زیادی از آنها در مجله‌ها و نشریه‌های افغانستان، نظیر: خراسان، كابل، ژوندون، ملیت‌های برادر، غرجستان، حجت، تربیت، صدف، چاووش، روزنه، انگار و روزنامه های كابل تایمز، انیس، اصلاح و یولدوز و مقاله‌ها و مصاحبه‌هایش در نشریه‌های خارج و نشریه‌های بیرون مرزی (ایران، آلمان، اوزبیكستان، تاجیكستان، امریکا، اطریش)، همچنان در مجموعه‌ها، تذكره‌ها و سالنامه‌ها با تخلص‌های «یارقین» و  «دیباج» به چاپ رسیده است.

شفیقه دیباج از سه سال به این سو رهبری یک گروه ۵۰ نفری بانوان و شاعران افغانستان را برای تولید محتوای ادبیات کودک به عهده دارد که محصول آن بیش از ۱۵۰۰ شعر و ۱۸۲ قصه کودک است. این شعرها و داستان ها از فیسبوک، پیج، ویبسایت “شعر و داستان کودک” و فیسبوک دیباج توماریس نشر شده است. کلیپ های ویدیویی بسیاری نیز ازاین نوشته ها در یوتیوب و سایر شبکه های اجتماعی به نشر رسیده است.

همچنان در درازنای سال‌های گذشته و حال، تعداد زیادی مصاحبه‌های رادیویی و تلویزیونی با رادیوهای بین المللی (بی‌بی‌سی، آزادی، دوچ ویلی، صدای امریكا،  روسیه، تاجیكستان، اوزبیكستان، ایران “ایرنا”…) و تلویزیونهای بین المللی (تلویزیون سرتاسری ملی آلمان، تلویزیون ملی ایتالیا، صدا و سیمای ایران، شبكه های مختلف تلویزیون‌های اوزبیكستان، تاجیكستان، قزاقستان…) و اكثر رادیوها و تلویزیونهای دولتی و شخصی افغانستان انجام داده است.

او با زبانهای انگلیسی، سویدی، روسی، تورکی و اردو نیز آشناست و در کار های پژوهشی خود می‌تواند از منابع علمی این زبانها استفاده کند.

 

تعداد آثار:

او حدود ۵۰ کتاب و رسالهٔ چاپ شده و تعدادی کتاب و رسالهٔ آمادهٔ چاپ دارد که در اخیر همین بیوگرافی فهرست همه آثارش علاوه می‌شود.

 

سایر کارها و فعالیتهای اجتماعی در گذشته:

۱) عضو كمیسیون رسانه‌ها در وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان

۲) عضو هیأت رهبری فوند بین المللی بابر در اوزبیکستان

۳) عضو اتحادیۀ سراسری هنرمندان افغانستان مقیم امریکا

۴) عضو انجمن “قلم”  افغانستان

۵) عضو مؤسس و عضو هیأت رهبری انجمن فرهنگی ظهیرالدین محمد بابر در افغانستان

۶) مدیر مسوول و ادیتور فصلنامۀ «تربیت»، ارگان نشراتی وزارت معارف افغانستان

۷) عضو جرگۀ ملی مشورتی صلح در سال ۲۰۱۰م.

۸) عضو انتخابی لویه جرگۀ اضطراری از ولایت سرپل در سال ۲۰۰۲م.

۹) عضو انتخابی لویه جرگۀ دوران زعامت داکتر نجیب

۱۰) عضو هیأت رییسه و شورای مرکزی انجمن شعرا و نویسنده‌گان افغانستان

۱۱) عضو شورای مرکزی اتحادیۀ ژورنالیستان افغانستان

۱۲) عضو شورای مرکزی انجمن فرهنگی میر علیشیر نوایی

۱۳) عضو شورای داستان انجمن شعرا و نویسنده‌گان افغانستان

۱۴) عضو هیأت تحریر مجلۀ “خراسان”، نشریۀ اکادمی علوم افغانستان

۱۵) ادیتور مجلۀ “ژوندون”، ارگان نشراتی انجمن نویسنده‌گان افغانستان

۱۶) مدیر مسوول مجلۀ “سنا”، ارگان نشراتی مجلس سنا (مشرانو جرگه) افغانستان

۱۷) عضو هیات تحریر مجلۀ “سینا”، ارگان نشراتی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در جمهوری اوزبیکستان

 

سمینارها و کنفرانسها:

شفیقه یارقین دیباج در بیشتر از ۵۰ سمینار، کنفرانس و ورکشاپ ملی و بین‌المللی همواره با مقاله های علمی اشتراک داشته است.

 

فهرست آثار چاپ شدهٔ دکتور شفیقه یارقین دیباج:

۱) دیوان ظهیرالدین محمد بابر (متن انتقادی) در بیشتر از (۵۰۰) صفحه شامل مقدمه ۱۳۸صفحه‌یی به زبان دری، لغتنامه، فهارس و تعلیقات، انتشارات اکادمی علوم افغانستان، کابل: ۱۳۶۲

۲) نادره و شعرهای او، (دیوان اوزبیکی نادره بیگم در بیشتر از ۳۵۰ صفحه شامل مقدمهٔ مفصل بیشتر از ۱۶۰ صفحه به زبان دری)، انتشارات اکادمی علوم افغانستان، کابل: ۱۳۶۸

۳) بابرگه ارمغان،  (مقدمه، تدوین و اهتمام)، انتشارات اکادمی علوم افغانستان، کابل: ۱۳۶۲

۴) نصاب الصبیان (با مقدمه، لغتنامه و اهتمام)، انتشارات اکادمی علوم افغانستان، کابل: ۱۳۶۲

۵) سیمای میر علیشیر نوایی (كار علمی مشترك با محمد حلیم یارقین) به زبان فارسی، انتشارات انجمن فرهنگی میر علیشیر نوایی، کابل: ۱۳۶۹

۶) بابر منگولیگی، (كار مشترك علمی با محمد حلیم یارقین)، شبرغان: ۱۳۷۲

۷) تورکی آتلر سوزلیگی (فرهنگ نامهای توركی)، ( كار مشترك با محمد حلیم یارقین)، شبرغان: ۱۳۷۷

۸) دیوان شاه غریب میرزا غریبی، با الفبای سریلیك (مقدمه و اهتمام)، تاشكینت: ۲۰۰۱م.

۹) زنده‌گانی و آثاركامران میرزا، (تز دكترا) با الفبای سریلیک، تاشكینت: ۱۹۹۹م.

۱۰) دیوان بابر (تكلمه بر چاپ كابل دیوان بابر)، با الفبای سریلیك، تاشكینت: ۲۰۰۴م.

۱۱) در بارۀ زبان، خط و فرهنگ نویسی تورکی، (كار مشترك با محمد حلیم  یارقین)، کابل: ۱۳۸۶.

۱۲) رباعیات مولانا جلال الدین محمد بلخی- رومی، (ترجمۀ شعری به زبان اوزبیكی توسط دوكتور شفیقه یارقین)، کابل: ۱۳۸۶.

۱۳) نَی تیلماجی، (ترجمۀ منثور و تلخیص شدۀ قصه‌های مثنوی به زبان اوزبیكی)، انتشارات انجمن قلم افغانستان، کابل: ۱۳۸۶.

۱۴) ینه کوریشگونچه، (مجموعۀ داستانهای کوتاه اوزبیكی)، انتشارات انجمن قلم افغانستان، کابل: ۱۳۸۶.

۱۵) بابرنامه (برگردان متن اوزبیکی با مقدمه و فهارس)، انتشارات اکادمی علوم افغانستان، کابل: ۱۳۸۶.

۱۶) بابرنامه (ترجمه به زبان دری، با مقدمه و فهارس)، انتشارات اکادمی علوم افغانستان، کابل: ۱۳۸۶.

۱۷) فرهنگ اوزبیکی به فارسی  در ۲ جلد، (کار مشترک با محمد حلیم یارقین) دارای (۱۴۳۲) صفحه، انتشارات سخن، تهران: ۱۳۸۶.

۱۸) قیته توغیلگن پری کویله‌یدی، (ترجمۀ گزینۀ شعرهای فروغ فرخزاد به زبان اوزبیكی در وزن و فورم خودش)، انتشارات انجمن قلم افغانستان، کابل: ۱۳۸۸.

۱۹) دریا در گوهر (دیوان کامل ظهیرالدین محمد بابر)، با مقدمه، مقابله و تصحیح، انتشارات بیهقی، مطبعۀ احمد، کابل: ۱۳۸۷.

۲۰) بابرنامه، (واقعات كابل)، ترجمۀ دری همراه با مقدمه و فهارس، چاپ دوم، انتشارات وزارت امور خارجه، مطبعۀ اعتصام، کابل: ۱۳۸۸

۲۱) آلیس‌دن بیر سیس، (مجموعۀ شعرهای اوزبیکی دکتور شفیقه یارقین)، کابل: ۱۳۸۸

۲۲) دیوان شاه غریب میرزا غریبی، مطبعهٔ اعتصام، كابل: ۱۳۸۸.

۲۳) كامران میرزا نینگ حیاتی و ایجادی، مطبعهٔ اعتصام، كابل: ۱۳۸۸

۲۴) اویغاق توشلر، (مجموعۀ رباعیات و شعرهای اوزبیکی دکتور شفیقه یارقین)، کابل: ۱۳۸۹.

۲۵) ایپک تاله‌لری، (تذکرۀ شاعر بانوان اوزبیک افغانستان)، کابل: ۱۳۸۹.

۲۶) شرم شبنم، (دفتر شعر های دری)، انتشارات خراسان، كابل: ۱۳۸۹.

۲۷) لحظه‌های بی‌شتاب، (دفتر شعر های دری)، انتشارات خراسان، كابل: ۱۳۸۹.

۲۸) کوچ فرشته‌ها، (دفتر رباعی‌ها و دوبیتی‌های دری)، انتشارات خراسان، كابل: ۱۳۸۹.

۲۹) رها در باد، (دفتر شعرهای دری)، انتشارات خراسان، كابل: ۱۳۸۹.

۳۰) از تبار بهاری دیگر، (دفتر شعرهای دری)، انتشارات خراسان، كابل: ۱۳۸۹.

۳۱) كوچ خورشيد، گزينهٔ شعرهای دری دکتور شفیقه یارقین دیباج، انتشارات شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، تهران: ۱۳۹۱

۳۲) ایپك قنات قلدیرغاچ، (مجموعهٔ شعرهای اوزبیكی دکتور شفیقه یارقین برای كودكان)، انتشارات كتب بیهقی، چاپخانهٔ آزادی، كابل: ۲۰۱۱م

۳۳) يولدوزلر ايزيدن، (تذکرۀ شاعران جوان اوزبیک افغانستان)، با مقدمه، تدوین و ویرایش دکتور شفیقه یارقین، کابل: ۱۳۹۲

۳۴) قازهای کودک‎ربا، (داستان برای کودک)، انتشارات سازمان حمایهٔ اطفال افغانستان، کابل: ۲۰۰۱۷

۳۵) شعر و رنگ آمیزی (آشنایی با میوه‌ها)، شعر برای کودک، کابل: ۱۳۹۶

۳۶) یولبرسچه نیگه اورمان گه قاچدی؟، داستان برای کودک، انتشارات بنیاد ادبیات کودک، کابل: ۲۰۱۹

۳۷) ایکی کوچوکچه،  داستان برای کودک، انتشارات بنیاد ادبیات کودک، کابل: ۲۰۲۲

۳۸) تون، توگنمس ایمس، (مجموعۀ شعرهای اوزبیکی دکتور شفیقه یارقین)، افغانستان، مزارشریف: ۲۰۲۳

۳۹) قویاش بیز نی کوتماقده، (مجموعۀ شعرهای اوزبیکی دکتور شفیقه یارقین به خط لاتین)، انتشارات انجمن نویسنده‌گان اوزبیکستان، تاشکینت: ۲۰۲۳

۴۰)  دل آهنگلری، (مجموعهٔ شعرهای افغانان مهاجر در تاشكېنت)، با مقدمه، تدوین و اهتمام دکتور شفیقه یارقین، تاشكینت: ۲۰۰۴م.

۴۱) سبکبار، (مجموعۀ شعرهای محمد قاسم قاضی زاده برق)، با مقدمه و اهتمام دکتور شفیقه یارقین، مطبعۀ مسلکی افغان، کابل: ۱۳۸۸

۴۲) آب و آتش، (مجموعۀ شعرهای فارسی و اوزبیکی محمد کریم ذره عظیمی)، با مقدمه و اهتمام دکتور شفیقه یارقین، مطبعۀ مسلکی افغان، کابل: ۱۳۸۸.

۴۳) یوره‌ک سِرلری، (مجموعۀ شعرهای شرعی جوزجانی)، با اهتمام دکتور شفیقه یارقین، مطبعۀ مسلکی افغان، کابل: ۱۳۸۸.

۴۴) بهار آرزوسیده، (مجموعۀ شعر های جمیله ایثار)، با مقدمه و اهتمام دکتور شفیقه یارقین، انتشارات انجمن قلم افغانستان، مطبعۀ مسلکی افغان، کابل: ۱۳۸۸.

۴۵) ایزلب تاپگوم یولیمنی، (مجموعه شعر هاي محمد يوسف فايض)، با مقدمه، اهتمام و ويرايش دكتور شفيقه يارقين، انتشارات انجمن قلم افغانستان، كابل: ۱۳۹۱.

۴۶) كتاب درسی اوزبیكی، صنف اول، تصحیح و ویرایش دکتور شفیقه یارقین، انتشارات وزارت معارف افغانستان، ۱۳۸۶.

۴۷) كتاب درسی اوزبیكی، صنف دوم، تصحیح و ویرایش دکتور شفیقه یارقین، انتشارات وزارت معارف افغانستان، ۱۳۸۶.

۴۸) كتاب درسی اوزبیكی، صنف سوم، تصحیح و ویرایش دکتور شفیقه یارقین، انتشارات وزارت معارف افغانستان، ۱۳۸۶.

۴۹) كتاب درسی اوزبیكی، صنف چهارم، تصحیح و ویرایش دکتور شفیقه یارقین، انتشارات وزارت معارف افغانستان، ۱۳۸۶.

۵۰) کتاب درسی اوزبیکی، تصحیح و ویرایش دکتور شفیقه یارقین، انتشارات وزارت معارف افغانستان.

۵۱( کتاب درسی اوزبیکی، تصحیح و ویرایش دکتور شفیقه یارقین، انتشارات وزارت معارف افغانستان.

۵۲) مفردات، (صنوف1-12 اوزبیكی مكاتب)، با تیراژ اندك برای استفادۀ مؤلفان كتب درسی، تصحیح و ویرایش دکتور شفیقه یارقین، انتشارات وزارت معارف افغانستان، ۱۳۸۸.

همچنان تصحیح و ویرایش كتب درسی صنوف ۷-۱۲ اوزبیكی مكاتب عمومی افغانستان كه از سوی نهاد های خصوصی چاپ شده و در مکاتب ولایات شمال تدریس می‌شود. 

امید است این کتاب‌ها نیز از سوی وزارت معارف افغانستان چاپ شود.

 

نمونه های اشعار:

 

غزل در وزن دوری مفاعلن فعلاتن فع ۴ بار:

 

هوای سرد شبانگاهی، صدای شرشر باران بود

زنی که غصه صدایش کرد، ز نام خویش گریزان بود

 

گلوی ملتهبش می‌سوخت، همیشه دردِ نگفتن داشت

چه حرف‌ها که به لب‌هایش،

کبوتران هراسان بود

 

نگاه منتظرش هر شب به راه مرد به در می‌ماند

و مرد پیش زنی دیگر، عزیز کرده و مهمان بود

 

سپیده سر‌زد و زن مأیوس به روی بستر تنهایش

ز سرنوشت خودش بیزار،  به حال خویش پریشان بود

 

کنار آینه ایستاد و دو قطره اشک فرو بارید

دوای خواب … سرش چرخید، سقوط … نقطهٔ پایان بود…

 

شفیقه دیباج

۱۹ می ۲۰۲۱

 

غزل دوری در وزن

فاعلاتن فاعلاتن فع، فاعلاتن فاعلاتن فع

 

آسمانم تیره و  ابری‌ست، نور  ‌خورشیدی هویدا نیست

هر طرف آواره‌ام اما، کنج آسایش مهیا نیست

 

در نبود و بود من حتا، برگی از

شاخی نمی‌افتد

گوییا در این جهانِ پُر، یک بلست از بهر من جا نیست

 

روز کوتاهست و شب در من، امتداد خسته‌گی‌ و درد

من که خو کردم به این تکرار، در نگاهم نقش فردا نیست

 

گاه می‌پیچم به گرد خود، تارهای خاطراتم را

گاه با تنهایی‌‌ام درگیر، با غمی که از تسلا  نیست

 

غرق در بی‌رنگی‌ام گویی، تیره شام فصل پاییزم

ای بهار رنگ و شادابی، در من از تو غیر رؤیا نیست

 

کوچەها ساکت‌تر از گور ‌اند،

عابرانش زندهٔ مرده

خفته بر تابوت لب‌هاشان، نعش لبخندی که پیدا نیست

 

باز هم جنگ است و ویرانی، باز هم کشتار همدیگر

دوزخی سوزان‌تر از این‌جا، در بسیط هر دو دنیا نیست

 

شفیقه دیباج

۲۱ اپریل ۲۰۲۱