نگاهي به پديده ناخوشايند كودكان خياباني/ ريحانه زارع بيدكي، عضو سبزمنش

نگاهي به پديده ناخوشايند كودكان خياباني/ ريحانه زارع بيدكي

امروزه ابعاد آسيب­ هاي اجتماعي روز به روز گسترده­تر مي گردد و جامعه را با مشكلات ناشي از خود درگير مي نمايد. از جمله آسيب هاي اجتماعي كه روند رو به گسترش آن مشهود است، وجود كودكان و نوجوانان خياباني است. برخي از صاحب نظران معتقدند كه واژه «كودك خياباني» در دهه 1980 براي تشريح كودكاني به كار رفت كه اكثر اوقات خود را در خيابان ها با مشاغل مختلف سپري مي كردند. طبق تعريف يونيسف، كودكان زير 18 سال كه عمده وقت خود را بدون سرپرستي ونظارت بزرگسالان  به مشاغل رده پايين مي گذرانند، كودك خياباني خوانده مي شوند.

گذران ساعات طولاني در خيابان ها و قرار گرفتن در معرض عوامل متعدد آسيب زاي محيطي از يك سو و عدم برخورداري يا محدوديت شديد در استفاده از امكانات آموزشي، تربيتي، بهداشتي-درماني و حمايتي از سوي ديگر، سلامت جسمي، رواني و اجتماعي ايران، كودكان را به شدت با آسيب مواجه ساخته و امكان رشد وتوسعه فردي را از آن ها سلب مي كند. عدم دسترسي به آموزش هاي تحصيلي و حرفه اي، امكان ارتقاي اين كودكان را به مشاغلي در سطوح بالاتر منتفي كرده و تجسم تغيير در شرايط زندگي آينده را براي آن ها غير ممكن مي سازد.

بنابر آمارهاي رسمي، 240ميليون كودك كار در سراسر دنيا وجود دارد. فعالان حقوق كودك وجود قريب به 2 ميليون كودك كار در ايران  را تخمين زده اند. حضور چشمگير اين كودكان در سر هر چهار راه، ميدان يا مركز تفريحي در سراسر شهرها و انبوه كارگاه ها با شرايط نامناسب مويد اين تخمين است. ماشين بيمار توليد اقتصادي در ايران  و سراسر جهان هر روز كودكان كار را بازتوليد نموده و بر ابعاد اين فاجعه گسترده مي افزايند. كودكان كار عمدتا در شرايط نامناسب از نظر ايمني و بهداشت قراردارند و در معرض انواع آسيب هاي اجتماعي از جمله قتل و تجاوز و انواع بزهكاري هستند.

كار، انتخاب آگاهانه كودكان نيست. كار كودكان، تحميلي اجتماعي از سوي ساختارهاي سياسي، ايدئولوژيك و به ويژه اقتصادي جامعه بوده و اين گونه است كه اهميت پژوهشي جامعه شناسانه هويدا مي شود. بايد توجه داشت كه اين پديده هاي اجتماعي ديگر به عنوان جزيي از پيكره كلي جامعه است كه معنا مي يابد. مسائل اجتماعي حتي ناگوارترين آن ها و بدترين آن ها معمولا ريشه در ارزش هايي دارد كه به شدت از سوي ما تاييد مي شوند و به عبارت ديگر مسائل اجتماعي، اغلب رابطه كاركردي با نهاد ها و ارزش هايي دارد كه ما با آن ها زندگي مي كنيم. پديده كودكان خياباني يا كودكان كاركه از آن به عنوان تراژدي شهر ياد مي شود، معضلي است كه كلان شهر ها و شهر هاي نسبتا بزرگ، جوامع معاصر اعم از پيشرفته و در حال توسعه با آن دست به گريبانند. البته زمينه ها و عوامل گسترش اين پديده و راه هاي مقابله با آن در جوامع مختلف متفاوت است.

به عنوان مثال، توسعه نامتوازن و عدم هماهنگي ساختار هاي فرهنگي، اقتصادي، و اجتماعي در جذب و انطباق با معيارهاي توسعه، باعث شكل گيري  تحولات سريع و خلق الساعه در بعضي ساختارها و عقب ماندگي ساختارهاي ديگر جامعه اي شده است. نتيجه چنين روندي، همان چيزي است كه ما امروز در شهرهاي كوچك و بزرگ وبيشتر از همه، در كلان شهر ها شاهد آن هستيم . به عبارت ديگر، روند هاي فوق موجب تجمع ثروتمندي در مراكز استاني و به ويژه پايتخت شده كه آن هم به دنبال خود، سيل عظيم مهاجرين به مراكز را به دنبال داشته و الگو هاي متنوعي از زندگي در شهر هاي ما رقم زده است. در ايران از اوايل دهه هفتاد،كودكان خياباني، در خيابان هاي تهران و برخي شهر هاي بزرگ كشور در كانون توجه آحاد مسئولين قرار گرفتند. در طول يك دهه اخير و به موازات افزايش تعداد اين كودكان، روز به روز توجه و نگراني جامعه نسبت به حضور كودكان در خيابان افزوده شده است.

با توجه به اين كه آمار كودكان زياد بوده و اين پديده ناخوشايند روز به روز گسترش مي يابد و از طرفي اطفال و نوجوانان به عنوان آينده سازان هر كشور محسوب مي شوند. محيط اطراف اطفال و نوجوانان مي تواند آثاري بر جاي بگذارد كه نتايج آن، هم در زمان كودكي و نوجوان بودن و هم در بزرگسالي آن ها آشكار مي شود. براي اين كه نسل جوان و بزرگسال در يك كشور، نسلي عاري از هر گونه مشكلات رفتاري و بزهكاري باشد. به نظر مي رسد، برنامه ريزي مناسب براي اطفال و نوجوانان مي تواند نسل آينده را از مشكلات رهايي بخشد. هم چنين مي توان گفت اگرچه وضع ايران با ساير كشورهاي ديگر قابل مقايسه نيست و ايران بنيان هاي غني فرهنگي و اجتماعي در خصوص كار دارد، اما اين نگرش قوي و مثبت منجر به ريشه كني كار كودك نشده است كه در ادامه  به چند نمونه پيشنهاد هايي جهت رفع اين معضل اشاره مي شود.

• × ايجاد درك و شناختي صحيح از رفتار كودكان و نوجوانان در سنين مختلف.
• × گسترش چترآموزش كودكان در مناطق محروم و اتخاذ سياست هاي مناسب جهت ايجاد عزم ملي در اين زمينه  و ايجاد زمينه هاي مناسب براي امكان ادامه تحصيل شاغل.
• × ادغام فعاليت هاي رفاهي برخي سازمان هاي حمايت كننده در زمينه رفاه اجتماعي همچون سازمان بهزيستي، كميته امداد.
• × تدوين قوانين مناسب جهت حمايت از حقوق كودكان.
• × تحويل كودكان رها شده، بد سرپرست يا بدون سرپرست به خانواده هاي مناسب و نظارت بر نحوه آموزش و تربيت آن ها.
• × تاكيد برپيشگيري براي كاهش كار كودكان و ساير آسيب هاي اجتماعي.
• × فقر زدايي و تامين رفاه عمومي.
• × سامان دهي درست كودكان خياباني( شناسايي، حمايت، توانمند سازي).
• × برطرف كردن مشكلات قانوني
• × تاسيس نهاد ملي حمايت از كودكان و…

منابع:

مقاله عوامل موثر بر بروز پديده كودكان خياباني در استان لرستان، اثر بهمن نور الهي و محمد نجف پور

مقاله بررسي عوامل موثر بر پيدايش و گسترش پديده كودكان كار، اثر محمد حسين مقدس جعفري، نور محمد ويسي نژاد و امير علي درستي

پايان نامه بزه ديدگي كودكان كار، اثر منصوره سعادتي