از شاعران سبزمنش تا دانشمندان ناسا/ پروفسور سید حسن امین

بر کتابی تازه از شاعره معاصر عشرت بنی هاشمی از قدیمی های رادیو و عضو فرهیخته بنیاد جهانی سبزمنش، مقدمه می‌نوشتم که این رباعی در رثای استاد دکتر فیروز نادری دانشمند بزرگ ناسا سروده این شاعر توجهم را جلب کرد و در خاطرم ماند:
در بطن قلمرو جهان هستی
پیروز نشستی دمی و برجستی
ای روح بلند نادری در ناسا
کیهان متحیر شد از این تردستی

فیروز نادری دانشمند ناسا در ایالات متحده آمریکا نه تنها دانشمند بزرگی بلکه انسان بزرگی بود.‌ زود از دنیارفت و حیف بود.‌ وجودش سالها هنوز خیلی می توانست برای دیگران مفید باشد. متولد فروردین ۱۳۲۵ یعنی فقط یک سال و نیم از من ( متولد آذر ۱۳۲۷) بزرگتر بود. تازه هفتاد و پنج سالگی اش تمام شده بود و در ایام بازنشستگی خیلی راحت تر می توانست تجاربش را به جوانتران منتقل کند.
در ایران به طور رسمی زیاد به او بها داده نشد. اما خوشحالم که خانم بنی هاشمی ‌پدیدآورنده این کتاب، شعری در رثای او سروده است و من هم اینجا این مقدمه ام را بر این کتاب به او تقدیم می کنم.

شعر و ادب در سطح جهان، یکی از انواع هنر (در کنار موسیقی، نقاشی، مجسمه سازی، تئاتر، سینما و …) است. اما در گستره وسیع ایران فرهنگی و ایران زبانی که البته شامل افغانستان و تاجیکستان و …هم می شود، شعر، هنر اول و به تعبیری هنر ملی همه گویشوران زبان فارسی است، چه در ایران، چه افغانستان، چه تاجیکستان و چه دیگر کشورها هر کجا که کسی فارسی سخن بگوید.
شعر، بین فارسی زبانان، جایگاهی بسیار والا دارد و همه کس از زن و مرد، پیر و جوان، فقیر و غنی،مذهبی و لاییک، باسواد و کم‌سواد و حتی بی سواد به شعر دلبستگی دارند و در هر شرایطی از غم و شادی و سوگ و سور، یا بزم و رزم، به شنیدن و خواندن شعر می پردازند.
هنر شعر، به نطق و بیان و سخن اندیشیده اختصاص دارد و به همین دلیل با منطق یا logic هم ربط و پیوند دارد.شعر آید از شعور آری نه از لایشعری.
ارسطو در یونان باستان در علم منطق، انواع سخن را طبقه بندی کرده است. در این بخش بندی، شعر هم یکی از انواع پنج گانه سخن گفتن است که ارسطو آنها را «صناعات خمس» نامیده است. به این ترتیب: برهان .جدل .خطابه . شعر .مغالطه.
ارسطو در تعریف شعر و تبیین انواع آن کتاب مستقلی به نام بوطیقا دارد که ابن سینا آن را به زبان عربی برگردانده و من نوشته بلند ابن سینا در منطق شفا را از عربی به فارسی ترجمه کرده ام و در مقدمه «دیوان امین» به چاپ رسانده ام. خواجه نصیرالدین طوسی در اساس الافتباس، قطب الدین شیرازی در شرح حکمت الاشراق و دیگر فلاسفه ایرانی در آثار خود در حوزه منطق، هرکدام از انواع پنجگانه سخن یا «صناعات خمس» را جداگانه تعریف کرده اند و‌گفته اند که هر یک از این انواع سخن کار ویژه ای دارند. کار ویژه شعر یا کلام خیال انگیز ، انتقال پیام و عاطفه و احساس است، به نوعی که موجب تاثیر بیشتر در خواننده و شنونده و نوعا وجد و‌ انبساط و شور و نشاط مخاطب یا (در تراژدی) موجب تاثر او شود. من این مطالب را به تفصیل در کتاب دانشنامه شعر نوشته ام و اینجا تکرار نمی کنم.
شاعر حساس و با احساس همروزگار ما سرکار خانم عشرت بنی هاشمی در این کتاب، بخشی دیگر از آثار کلاسیک خود را در قالب غزل، رباعی، دوبیتی، تک بیت و … گرد آورده اند و با چاپ آنها برگ‌های پربهای دیگری به گنجینه غنی ادبیات منظوم زبان پارسی افزوده اند. من‌ مکرر در انجمن های ادبی از جمله انجمن ادبی ایران، اشعار این شاعره موفق را با اجرای خود ایشان شنیده ام و از آنها لذت برده ام.
در روزگار ما، غزل رایج ترین قالب شعر فارسی است و در چند قرن اخیر استادان موسیقی آوازی ما با خواندن غزلیات سعدی و حافظ آن غزلها را به میان مردم برده اند. با این که غزل بیشتر برای تغزل است و به اصطلاح شعر غنایی است، مهربانو بنی هاشمی به وجه احسن از قالب غزل حسن استفاده کرده و مضامین متفاوتی را از اندیشه و احساس در این قالب جای داده اند.
رباعی هم قالبی است که غالب فلاسفه ما و در رآس آنان خیام نیشابوری در این قالب سخنان حکمت آمیز خود را به نظم کشیده اند‌ که مضامین رباعیات خیام با ترجمه فیتزجرالد به زبان انگلیسی اشتهار جهانی یافته است و مطبوع طبع جهانیان واقع شده است‌ و من خودم مکرر در مجامع شعری انگلیسی زبان، آنها را با افتخار به ترجمه روایت پ تفسیر کرده ام.
خانم بنی هاشمی این رباعی را برای استاد فیروز نادری و دو غزل و یک رباعی را برای من و اشعاری هم برای دیگر نادره کاران علمی و ادبی سروده اند و به همین دلیل نام کتاب در دست تالیف خود را نادره ها گذاشته اند.
اکنون یکی از دو غزل و رباعی سروده خانم بنی هاشمی برای من، به نقل از کتاب نادره ها را حسن ختام این مقال قرار می دهم.
همواره قلم به دست و چشمش به کتاب
یک عمر به راه علم پایش به رکاب
در علم سرآمد زمانه گشته
او هست «پروفسور امین» کمیاب
از دو غزلی که خانم‌بنی هاشمی برای من سروده اند، یکی سالها پیش از این در مجله حافظ چاپ شده است. در اینجا غزل چاپ نشده ایشان را نقل می کنم:

ز راه علم جهانی پر از بیان دارد
دلیل و منطق اش از روشنی نشان دارد
جهان اوست جهانی پراز تلاش مدام
قلم و کاغذ و فکرش ز ریشه جان دارد
مدام دور و برش پر ز عطرهای کتاب
همیشه شوری و عشقی در آن میان دارد
به علم هرکه روآورد و در پی اش کوشید
به مثل دانه ی دُر، قیمتی گران دارد
همیشه مرتبه های بلند،خاموشند
فروتنی ز وجودی چنین نشان دارد
“امین” نشانی از این پرنشانه ها باشد
که علم و فلسفه اش روح بیکران دارد.
جالب آن که دوست شاعر دیگر ما استاد علی لواف آرانی ساکن کاشان که این غزل را دیده است، به استقبال آن رفته و سروده است که:
امین مردم ایران، دلی جوان دارد
ستاره ای که نشان ها از آسمان دارد
حقوق و فلسفه را مثل آب می داند
وجود عاشق او نقش مهربان دارد

به قلم: پروفسور سید حسن امین (فیلسوف، حقوقدان و ادیب)